| Wskaźniki w planowaniu miejscowym jako narzędzie oceny jakości ustaleń planu i ich wpływu na środowisko. |
Piotr FogelInstytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa Zrównoważone zarządzanie miastem jest niezbędne do kreowania wysokiej jakości, zdrowego środowiska miejskiego. Odbywać się to może jedynie dzięki współpracy osób i instytucji tworzących przestrzeń miejską, działających przy tym w różnych sektorach. Zarządzanie środowiskiem stanowi ciągły cykl analizy, planowania i programowania, wdrażania, monitoringu, oceny postępu oraz oszacowania problemów, który opiera się na zgromadzonej wiedzy i doświadczeniu, zapewniając, aby nowe podejścia polityczne korzystały z osiągnięć przeszłości, a także uznaje potrzebę długookresowej wizji w tworzeniu polityki. Coraz większy wpływ na model zarządzania miastem ma szeroki udział społeczeństwa w podejmowaniu kluczowych decyzji przestrzennych, w tym ingerujących w miejskie środowisko przyrodnicze. Europejski kontekst monitorowania przestrzeni Zgodnie z polityką UE ?Sposób prowadzenia gospodarki przestrzennej na terenie miejskim jest zasadniczym wyznacznikiem charakteru miasta, jakości ochrony jego środowiska i jakości życia, jaką zapewnia ono swoim mieszkańcom. Decyzje gospodarki przestrzennej powinny chronić tożsamość miasta, jego dziedzictwo kulturowe, zabytkową formę ulic, zieleń miejską i różnorodność biologiczną. Złe decyzje z zakresu gospodarki przestrzennej doprowadziły do powstania takich terenów miejskich, które traktuje się jako nieatrakcyjne do życia oraz spowodowały formy osadnictwa, które nie są zrównoważone. Podejmowane działania powinny ogniskować się na powstrzymaniu tendencji nadmiernego rozwoju przestrzennego terenów zurbanizowanych, nie uzasadnionego przyrostem ilości mieszkańców. Kluczowe dla transformacji jakościowej przestrzeni miejskiej są optymalizacja jej wykorzystania, likwidacja różnego rodzaju nieużytków urbanistycznych w strefie miejskiej, zwiększanie udziału terenów biologicznie aktywnych. Cele zrównoważonego planowania przestrzennego są zintegrowane z ochroną środowiska przyrodniczego. Efektem zrównoważonego podejścia z jednej strony ma być poprawa jakości podstawowych komponentów środowiska przyrodniczego w strefie miejskiej, a z drugiej strony ochrona przed antropopresją strefy terenów otwartych w sąsiedztwie miast. Polityka UE lansuje typ zabudowy obszarów miejskich o wysokim zagęszczeniu, zwartych i o mieszanych funkcjach terenu. A także kładzie silny nacisk na rozwój wysokiej jakości terenów zielonych w mieście, w tym na przekształconych obszarach poprzemysłowych.
Pojemność przestrzenna i jej wymiar praktyczny Planowanie przestrzenne i oceny oddziaływania na środowisko są podstawowymi prewencyjnymi instrumentami zarządzania środowiskiem i jego ochrony. Cele, jakim mają służyć oba instrumenty zarządzania środowiskiem, mają ścisłe odzwierciedlenie w definicjach ustawowych. Do podstawowych kanonów kształtowania przestrzeni w Polsce należą zrównoważony rozwój oraz ład przestrzenny. Pojęcia te, mimo tego, że zostały doprecyzowane w prawie polskim, mogą być bardzo różnie rozumiane i interpretowane. Zasady zrównoważonego rozwoju i ładu przestrzennego ściśle są ze sobą powiązane i wzajemnie się uzupełniają i przenikają. W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym działaniem realizującym te zasady ma być korzystne dla środowiska kształtowanie przestrzenne w osadnictwie i poszczególnych innych dziedzinach działalności człowieka, a także zabezpieczenie ochrony wartości przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych oraz funkcji ekologicznych poszczególnych obszarów poprzez uwzględnianie warunków ich zachowania w planach zagospodarowania przestrzennego oraz w związanych z tymi planami decyzjach, programach, ocenach, studiach i ekspertyzach. Trudno jednak oceniać, mierzyć te dwie wartości, w skali miasta, w taki sposób by wynik był obiektywny i - co bardzo ważne - dawał się ze sobą porównywać. Szczególnie w odniesieniu do zrównoważonego rozwoju trudno wyobrazić sobie, by można było oceniać działania polityczne. Propozycja rozwiązań utrudniających bezrefleksyjne podejmowanie decyzji planistycznych została opracowana przez zespół Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa. Zaproponowano dla niej nazwę pojemność przestrzenna. Określa się ją poprzez obliczanie wskaźników przeszłego, aktualnego, pożądanego lub projektowanego stanu zagospodarowania przestrzennego, odnoszących się do jego aspektów ekonomicznych, demograficznych, społecznych, przyrodniczych, technicznych (w tym komunikacyjnych), ukazujących zróżnicowanie przestrzenne zjawisk w określonej jednostce terytorialnej. Podstawą do rozważań nad ?pojemnością przestrzenną? były własne badania nad tworzeniem polityki przestrzennej w samorządach oraz polityka UE w zakresie środowiska miejskiego i wykorzystania infrastruktury danych przestrzennych. Celem zastosowania wskaźników pojemności przestrzennej jest usprawnienie i zobiektywizowanie procesów zarządzania przestrzenią i planowania przestrzennego, w szczególności na szczeblu miasta / gminy, a także ocena jakości planowania przestrzennego oraz przestrzennych, ekonomicznych, społecznych i ekologicznych skutków podejmowania decyzji z zakresu gospodarki przestrzennej w odniesieniu do celów rozwoju zrównoważonego. W wersji uproszczonej wskaźniki wylicza się dla istniejącego stanu prawnego ? poziomu ?0? w celu określenia poziomu wyjściowego do analiz planowanych zmian z zakresu przeznaczenia terenu. Przytoczona tu definicja pojemności przestrzennej oraz jej rozwinięcia wymagają kilku istotnych uzupełnień i wyjaśnień.
Przykładowe wskaźniki:
Miejsce wskaźników pojemności przestrzennej w systemie planowania przestrzennego W obecnym systemie prawnym odnoszącym się do planowania przestrzennego na poziomie lokalnym możliwe do zastosowania wskaźniki są przy opracowaniu dwóch dokumentów:
W pierwszym dokumencie praktycznie, o ile problematyka taka występuje można policzyć wszystkie wskaźniki, zapisując przy tym pewne wartości docelowe w polityce przestrzennej. W przypadku drugiego dokumentu, zarówno zakres merytoryczny jak też charakter tego opracowania jest doskonałym miejscem do publikacji wskaźników pojemności przestrzennej. Ideałem byłoby, gdyby plan opracowany był dla całego obszaru miasta. Zaletą zastosowania wskaźników pojemności przestrzennej do sporządzania prognozy jest możliwość weryfikacji zawartych w niej twierdzeń i wniosków z uwagi na sprawdzalną metodologię. Zapobiega to powszechnemu w obecnej praktyce, a wysoce nieprawidłowemu z punktu widzenia funkcji tego opracowania, zamieszczania w prognozie stwierdzeń ocennych (?wysoki? ?niski? ?silny? ?słaby?) odnośnie wpływu planowanych ustaleń na środowisko, bez wskazania metody dojścia do takich wniosków i należytego uzasadnienia.
Zakończenie Jak wskazuje praktyka w państwach Europy Zachodniej, zwłaszcza Niemczech, wskaźniki znajdują szczególne zastosowanie na etapie procesu partycypacji społecznej w procedurach planistycznych. Upowszechnienie idei stosowania wskaźników powinno prowadzić do przejrzystego i weryfikowalnego zamieszczania wniosków w prognozach oddziaływania na środowisko dotyczących projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Jednak pewne oczekiwania samorządów w tej mierze muszą być już precyzowane na etapie tworzenia specyfikacji istotnych warunków zamówienia do powstających opracowań planistycznych. Wyniki badań rozwijanych w Instytucie Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa w Warszawie wskazują na ogromny dydaktyczny wymiar wskaźników pojemności przestrzennej. Dodatkowo metoda ta promuje:
|
| Poprawiony: 19 października 2010 |
