Piotr Fogel

Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa
03-078 Warszawa
ul. Targowa 45
e-mail: Adres poczty elektronicznej jest chroniony przed robotami spamującymi. W przeglądarce musi być włączona obsługa JavaScript, żeby go zobaczyć.

Prognoza oddziaływania projektu planu miejscowego na środowisko, w dużej mierze dzięki przynależności Polski do Unii Europejskiej, z każdym rokiem nabiera znaczenia. Sprzyja temu prawodawstwo unijne, które ogromny nacisk kładzie na kwestie środowiskowe, tak dotychczas lekceważone w planowaniu przestrzennym.

Prognoza oddziaływania na środowisko jest dokumentem, który obligatoryjnie wykonuje się dla każdego projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, bez względu na jego zasięg przestrzenny oraz problematykę rozstrzygnięć planu. Metodyka opracowania prognoz, jakkolwiek wymóg ustawowy wprowadzono w 1994 r. rozwijana była już od początku lat 90-tych i doczekała się wielu poważnych prac, których wdrożenie znakomicie podniosłoby jakość planowania i pozwoliło na nadanie samym prognozom należytej im rangi.

Tymczasem jak pokazuje praktyka narzędzie to jest niedostatecznie wykorzystywane zarówno przez samorządy, odpowiedzialne za realizowanie polityki przestrzennej, jak i przez środowisko urbanistów, które swoją wiedzą ma wspomagać samorząd.

Jak pokazują badania prognoza oddziaływania na środowisko projektu planu miejscowego postrzegana jest jako:

1. etap wydłużający opracowanie planu;
2. opracowanie komplikujące wprowadzenie ?korzystnych? rozwiązań planistycznych;
3. dokument nic nie znaczący w procesie planowania;
4. dokument niezrozumiały
5. dokument sporządzany nieobiektywnie

Wiąże się to głównie ze słabością systemu planowania przestrzennego, który często w praktyce sprowadzany jest do wprowadzenia określonych, z góry zamierzonych zmian w przestrzeni, zwykle zmiany przeznaczenia gruntów na cele budowlane, niż kompleksowego planowania rozwoju przestrzennego gminy.

Tymczasem jak pokazuje praktyka, nieoceniona jest informacyjna i dydaktyczna rola prognoz do jakiej zaliczamy:

1. oparte na wiedzy, przewidywanie zmian w środowisku;
2. informowanie o potencjalnych konfliktach, wywołanych planowanym zagospodarowaniem;
3. informowanie o zagrożeniach ze strony środowiska dla nowego, planowanego zagospodarowania;
4. informowanie o zagrożeniach ze strony planowanego zagospodarowania dla środowiska przyrodniczego.

Tymczasem jak pokazują wstępne szacunki, zaledwie w 5% przypadków prognoza oddziaływania na środowisko jest źródłem rzetelnych informacji o zmianach, które mogą zajść w środowisku.

Tworzenie prognoz ? praktyka

Cykl życia prognozy oddziaływania projektu planu miejscowego na środowisko jest wbrew pozorom bardzo krótki. Obecnie rola prognozy kończy się wraz z zamknięciem etapu wyłożenia projektu planu do publicznego wglądu.

Wnioski z prognoz rzadko stanowią bazę dla analizy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym, o której mowa w art. 32 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U.03.80.717 zm.). Propozycje zmian w sposobie zagospodarowania przestrzennego wynikają najczęściej z:

1. presji inwestorów;
2. presji mieszkańców;
3. potrzeby świadomego organizowania, kreowania przestrzeni wysokiej jakości;
4. presji systemu prawnego.

Tymczasem art. 44 ust 2 ustawy Prawo ochrony środowiska określa prawne ramy kontroli wykonalności ustaleń prognozy. Informacja o sposobie wykorzystywania (użyta forma wskazuje, że ma być to również wykorzystywane w przyszłości) powinna być zatem dołączona w ramach tzw. dokumentacji formalnoprawnej do przyjętego tekstu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Co więcej, art. 44 ust 3 wprowadza obowiązek dokonywania okresowego monitoringu skutków jego realizacji na środowisko. Zapis ten pozostaje w dużej mierze zapisem pustym, gdyż brak jest prawnych instrumentów wymuszających dokonywanie przez gminy monitoringu planowania przestrzennego. Powinien jednak być analizowany na etapie analizy zasadności przystąpienia do zmiany planu/ studium. Przepis ten w większości procedur planistycznych jest pomijany.

Pierwsza wzmianka o prognozie oddziaływania na środowisko pojawia się na etapie precyzowania zamówienia publicznego. Wszystkie specyfikacje istotnych warunków zamówienia, w dziale opis przedmiotu zamówienia podają opracowanie planu miejscowego wraz z prognozą oddziaływania na środowisko, o której mowa w przepisach odrębnych.

Jednocześnie specyfikacja IWZ zwykle nie zawiera dodatkowych instrukcji, oczekiwań zamawiającego dotyczących wykonywanej prognozy, w szczególności w zakresie metodologii opracowania oraz kwalifikacji zespołu autorskiego.

Decydującym o wyniku przetargu kryterium jest cena, rzadziej czas opracowania.

Faza projektowa tworzenia planu miejscowego przewiduje równolegle opracowywanie prognozy, choć w środowisku planistycznym reprezentowany jest też pogląd, że ocenie powinna podlegać przyjęta do dalszego procedowania, ostateczna wersja projektu planu.

Prognoza nie jest dokumentem, który podlega, zdaniem części środowiska planistów, uzgadnianiu i opiniowaniu, jednak jej przygotowanie jest niezbędne do uzyskania pozytywnej oceny projektu planu. Najwięcej uwag do treści prognozy powinno być na etapie opiniowania projektu planu miejscowego przez komisję urbanistyczno ? architektoniczną (KUA). Tymczasem jak pokazuje praktyka KUA koncentruje się na rozstrzygnięciach planu, prognozie nie poświęcając większej uwagi. Przyczyn tego można upatrywać między innymi w:

1. słabej znajomości zagadnień przyrodniczych przez członków KUA,
2. nieznajomości specyfiki terenu.

Faza wyłożenia projektu planu miejscowego wraz z prognozą oddziaływania na środowisko wskazuje na ekonomiczny charakter planowania przestrzennego oraz ograniczone zainteresowanie społeczeństwa skutkami środowiskowymi realizacji planu i jego przyzwoleniem na czasem daleko idącą ingerencję w środowisko.

Rola prognozy, nieoceniona na etapie tworzenia planu, często podnoszona jest po fakcie, gdy nastąpi ingerencja w środowisko istotnie zmieniająca jego stan, z punktu widzenia użytkowników przestrzeni. Warto poważnie podejść do tworzenia prognozy, gdyż działania w środowisku miejskim, środowisku ciągłych konfliktów i gry interesów, coraz częściej postrzegane jest w kategoriach prawnych, zysków, strat i odszkodowań. Warto zatem dołożyć należytej staranności, by posiadać wszelkie dostępne argumenty merytoryczne do obrony wprowadzonych w życie rozwiązań przestrzennych.