english


faniMani


Żydzi Warszawy
Spis treści
Żydzi Warszawy
Wycieczka po żydowskiej Warszawie
Wszystkie strony

Historia Żydów w Warszawie - kalendarium

XI w. - Pierwsze wzmianki o Żydach na Mazowszu.

1237 - Wzmianka o stałym osadnictwie Żydów w Płocku.

1414 - Najstarszy dokument potwierdzający obecność Żydów w Warszawie. Mieszkali na Starym Mieście, między ulicami Wąskim Dunajem i Piekarską. Tu mieli swoją synagogę, a ich cmentarz znajdował się już poza murami miasta, prawdopodobnie w okolicy ul. Bednarskiej.

1483 - Pierwszy pogrom Żydów. Bolesław IV Mazowiecki wypędza ich z miasta

1525 - Książę Janusz Mazowiecki ponownie wypędza Żydów z miasta.

1527 - Po śmierci Janusza, ostatniego księcia mazowieckiego, Mazowsze zostaje włączone do Korony. Król Zygmunt Stary wydaje przywilej "de non tolerandis Judaeis" dla Warszawy i Mazowsza.

1775 - Uchwała sejmu zachęcająca Żydów do osiedlania w całym województwie mazowieckim z wyłączeniem miasta Warszawy. Żydzi osiedlają się na Pradze, w okolicy obecnej ul. Jagiellońskiej.

1775 - Marszałek Koronny Stanisław Lubomirski nakazuje konfiskować Żydom towary oraz burzyć ich domy i sklepy w podwarszawskich jurydykach Nowy Potok i Nowa Jerozolima.

1780 - Szmul Zbytkower uzyskuje zezwolenie na założenie cmentarza żydowskiego na Pradze.

1785 - Usunięcie Żydów z jurydyk Leszno, Pociejów, Tłomackie.

1794 - Żydzi biorą udział w powstaniu kościuszkowskim. Berek Joselewicz tworzy konny pułk składający się żołnierzy żydowskich.

1795 - Po trzecim rozbiorze Polski Prusacy zezwolili Żydom na stałe osiedlanie się w Warszawie. Ludność żydowska liczyła wówczas ok. 6000 osób (ok. 8,6% mieszkańców).

1799 - Zostaje założona warszawska gmina żydowska.

1806 - Gmina warszawska otrzymała zezwolenie na założenie własnego cmentarza za rogatkami Wolskimi, na zachód od okopów miejskich (ob. ul. Okopowa); przy ul. Daniłowiczowskiej powstaje pierwsza synagoga postępowa.

1809 - Dekret o utworzeniu tzw. rewiru żydowskiego w dzielnicy północnej przez wprowadzenie ulic egzymowanych, na których Żydom nie wolno było zamieszkiwać.

1814 - Otwarcie pierwszej drukarni żydowskiej w Warszawie.

1819 - Pierwszym rabinem gminy warszawskiej zostaje Szlomo Zelman Lipszyc (1765-1839).

1820 - Ludność żydowska Warszawy liczyła ok. 22 000 osób (ok. 22% mieszkańców); pierwsze trzy rządowe szkoły elementarne dla dzieci żydowskich.

1826 - W Warszawie osiedla się Icchak Meir Alter (1789-1866), od 1859 r. cadyk w Górze Kalwarii; powstaje rządowa Szkoła Rabinów, kierowana do 1852 r. przez Antoniego Eisenbauma, następnie przez Jakuba Tugendholda do zamknięcia w 1862 r.

1827 - Księgarz Jan Glucksberg (1784-1859) wydał "Przewodnik po Warszawie".

1830 - Żydzi warszawscy biorą udział w powstaniu listopadowym w szeregach Gwardii Narodowej, tworząc Gwardię Miejską Starozakonnych.

1841 - Matias Rosen (1807-1865), bankier, zostaje przewodniczącym Dozoru Bóżniczego (Gminy Żydowskiej).

1856 - Ludność żydowska Warszawy liczyła 41 000 osób (26,3% mieszkańców); naczelnym rabinem gminy warszawskiej zostaje rabin krakowski Ber Meisels (1798-1870).

1858 - Księgarz Samuel Orgelbrand (1810-1868) rozpoczął wydawanie w 28 tomach pierwszej polskiej encyklopedii.

1861 - Żydzi biorą udział w demonstracjach patriotycznych przed powstaniem styczniowym. Michał Landy (1844-1861) ginie od kul w demonstracji na pl. Zamkowym, podnosząc padający krzyż.

1862 - Rozpoczyna się wydawanie hebrajskiego czasopisma "Ha-Cefira" (Jutrzenka), założonego przez Chaima Zeliga Słonimskiego (1810-1904); zostają zniesione wszelkie ograniczenia prawne w stosunku do ludności żydowskiej w Królestwie Polskim.

1863 - Udział Żydów w powstaniu styczniowym. Henryk Wohl (1836-1907) pełnił funkcję dyrektora Wydziału Skarbu przy Rządzie Narodowym.

1871 - Prezesem gminy warszawskiej został znany lekarz Ludwik Natanson.

1876 - Z funduszy rodzin Bersonów i Baumanów wybudowano szpital dla dzieci żydowskich.

1878 - Została wybudowana Wielka Synagoga na Tłomackiem, zwana postępową, dzieło Leandra Marconiego.

1879 - Otwarto Warsztaty dla Nauki Rzemiosł Warszawskiej Gminy Starozakonnych - pierwsza żydowska szkoła zawodowa w Królestwie Polskim.

1881 - W grudniu miał miejsce pogrom ludności żydowskiej w Warszawie.

1887 - Ludność żydowska Warszawy liczyła 150 000 osób (34,3% mieszkańców).

1895 - Utworzenie szkoły mechaniczno-technicznej przez Hipolita Wawelberga (1844-1901) i jego szwagra Stanisława Rotwanda.

1902 - Wybudowanie nowego szpitala żydowskiego na 1174 łóżek przy ul. Dworskiej.

1905 - Utworzenie Muzeum Żydowskiego ze zbiorów judaików Mathiasa Bersona.

1906 - W Warszawie odbywa się pierwsza konferencja syjonistów z zaboru rosyjskiego; w zamachu na podkomisarza policji carskiej zginął członek Organizacji Bojowej PPS Baruch Szulman (1885-1906).

1908 - Ukazuje się pierwszy numer "Hajnt" (Dzisiaj) dziennika w języku jidisz.

1910 - Ukazuje się pierwszy numer "Der Moment" (Chwila) dziennika w języku jidisz.

1912 - Towarzystwo "Pomoc dla Sierot" wybudowało przy ul. Krochmalnej dom dla ok. 100 sierot, którego kierownikiem został Janusz Korczak.

1914 - Ludność żydowska Warszawy liczyła 337 000 Żydów (38,1% mieszkańców).

1915 - W Warszawie powstaje sportowy klub Makabi; umiera wybitny pisarz, klasyk literatury jidisz Icchak Lejb Perec (1852-1915).

1917 - W Warszawie odbywa się pierwsza krajowa konferencja partii Mizrachi (syjonistów ortodoksów).

1921 - Ludność żydowska Warszawy liczyła 310 322 Żydów (33,1% mieszkańców).

1923 - Ukazuje się pierwszy numer "Naszego Przeglądu", największego dziennika żydowskiego w języku polskim. Wydawano 13 czasopism w języku żydowskim, 7 w języku polskim, 11 w hebrajskim.

1925 - Umiera w Warszawie "matka teatru żydowskiego" Ester Rachel Kamińska. W Warszawie działało 9 teatrów żydowskich.

1927 - Powstaje Żydowski PEN-Club; zmarł Feliks Perl, współzałożyciel PPS, redaktor "Robotnika".

1928 - Utworzono Instytut Nauk Judaistycznych, kierowany przez Majera Bałabana, i Mojżesza Schorra.

1929 - Powstaje Zrzeszenie Pisarzy i Dziennikarzy Żydowskich. Jego członkami byli: laureat Nagrody Nobla Isaac Bashevis Singer, Szalom Asz, Matatiahu Szoham.

1931 - Ludność żydowska Warszawy liczyła 352 659 osób (30,1% mieszkańców).

1936 - Wybudowano przy ul. Tłomackie gmach Biblioteki Judaistycznej, w którym znalazł swą siedzibę Instytut Nauk Judaistycznych.

1937 - Powołano komisaryczny zarząd gminy żydowskiej z przewodniczącym Maurycym Mayzelem.

1 IX 1939 - Wybuch drugiej wojny światowej.

12-13 IX 1939 - W żydowski Nowy Rok wyjątkowo ciężkie bombardowania dzielnicy żydowskiej.

23 IX 1939 - Stefan Starzyński, prezydent Warszawy, mianował Adama Czerniakowa prezesem Gminy Żydowskiej.

23 X 1939 - Powołanie Judenratu z Adamem Czerniakowym jako przewodniczącym.

26 X 1939 - Rozporządzenie władz niemieckich o przymusie nieodpłatnej pracy ludności żydowskiej.

28 X 1939 - Według przeprowadzonego spisu w Warszawie mieszkało 359 827 Żydów.

1 XII 1939 - Nakaz noszenia na prawym ramieniu opasek z gwiazdą Dawida.

22-29 III 1940 - W czasie świąt wielkanocnych rabowanie sklepów i bicie Żydów.

29 V 1940 - Utworzenie Żydowskiej Samopomocy Społecznej.

15 XI 1940 - Zamknięcie dzielnicy żydowskiej 3-metrowymi murami. Uwięziono ok. 350 000 osób na 307 ha.

18 IX 1941 - Zmniejszenie obszaru getta.

14 X 1941 - Rozporządzenie władz niemieckich o karaniu śmiercią Żydów, którzy bez upoważnienia opuszczą wyznaczoną dzielnicę.

16 II 1942 - Drewniany most nad ul. Chłodną przeznaczony dla ruchu pieszego między "małym" a "dużym" gettem.

22 VII 1942 - Rozpoczęcie z terenu Umschlagplatzu (ul. Stawki) deportacji do ośrodka zagłady w Treblince.

23 VII 1942 - Adam Czerniakow, przewodniczący Judenratu, popełnia samobójstwo

6 VIII 1942 - Do ośrodka zagłady wysłano domy sierot z getta, w tym także Janusza Korczaka i jego podopiecznych.

12 VIII 1942 - Zlikwidowano "małe" getto. Pozostałe osoby przesiedlono na teren "dużego" getta.

16 VIII 1942 - Wydano ok. 35 000 kart pozwalających na prace w getcie i uratowanie przed deportacją.

15 IX 1942 - Niemcy zakończyli akcję deportacyjną. Wywieziono ok. 300 000 osób. W szczątkowym getcie pozostało ok. 60 000 osób, z tego ponad 20 000 nielegalnie.

X 1942 - Tworzy się w getcie Żydowski Komitet Narodowy.

XII 1942 - Utworzenie Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i jej sztabu z Mordechajem Anielewiczem jako komendantem.

XII 1942 - Przy Delegaturze Rządu konstytuuje się Rada Pomocy Żydom "Żegota", w skład której wchodzą przedstawiciele polskich organizacji politycznych i mandatariusze stronnictw żydowskich.

18 I 1943 - Niemcy podejmują nową akcję wysiedleńczą. Zorganizowane grupy ŻOB stawiają zbrojny opór i Niemcy przerywają wysiedlanie.

19 IV 1943 - Wkraczające oddziały niemieckie zostają zaatakowane przez żydowskich bojowców. Wybucha powstanie.

8 V 1943 - Niemcy zdobywają bunkier ŻOB na ul. Miłej 18. Komendant Mordechaj Anielewicz z grupą bojowców popełnia samobójstwo.

10 V 1943 - Kanałami wychodzi z getta grupa 30 bojowców ŻOB.

16 V 1943 - Generał Jürgen Stroop własnoręcznie wysadza Wielką Synagogę jako znak swego zwycięstwa nad walczącymi w getcie Żydami.

23 VII 1943 - Niemcy na ul. Gęsiej zakładają obóz koncentracyjny z więźniami z Auschwitz do prac porządkujących na terenie getta.

3 XI 1943 - W akcji Erntefest Niemcy mordują więźniów obozów pracy w Trawnikach, Poniatowej i na Majdanku w większości pochodzących z getta warszawskiego wywiezionych tam po powstaniu.

VIII-IX 1944 - Wielu spośród ponad 10 tys. ukrywających się po "aryjskiej stronie" Żydów bierze udział w walkach powstania warszawskiego.

IX 1944/1945 - W wyzwolonej Pradze na ul. Jagiellońskiej i Targowej działa Komitet Żydowski, do którego ściągają ocaleni Żydzi.

X-17 I 1945 - Grupy Żydów ukrywają się w ruinach miasta do wkroczenia wojsk radzieckich i polskich.

21 VII 1945 - Zostaje otwarta synagoga przy ul. Jagiellońskiej, zburzona w 1961 r.

IX 1945 - Zabezpieczona prowizorycznie synagoga Nożyków staje się znów miejscem modłów.

1 I 1946 - Ludność żydowska Warszawy liczyła 18 tysięcy osób.

1946 - W miejscu bunkra ŻOB - Miła 18 wzniesiono pomnik; w ruinach getta przy ul. Zamenhofa zostaje wzniesiony pomnik upamiętniający Żydów poległych w czasie II wojny światowej; w ruinach przy ul. Nowolipki wydobyto pierwszą część Archiwum Ringelbluma.

1947 - Do Warszawy z Łodzi przenoszą się centralne władze organizacji żydowskich; do odbudowanego budynku przedwojennej Biblioteki Judaistycznej przenosi się z Łodzi Centralna Żydowska Komisja Historyczna, następnie przekształcona w maju 1947 r. w Żydowski Instytut Historyczny.

1948 - Powstaje Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w PRL z siedzibą przy ul. Twardej 6; odsłonięcie pomnika Bohaterów Getta Warszawskiego.

1950 - Wydobycie drugiej części Archiwum Ringelbluma, ukrytej w dwóch bańkach na mleko.

X 1950 - Powstanie Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów (TSKŻ) w Polsce.

1955 - Państwowy Teatr Żydowski kierowany przez Idę Kamińską przenosi się do Warszawy z siedzibą na pl. Zwycięstwa.

1966 - W Warszawie w TSKŻ jest zarejestrowanych 6200 osób.

1968 - Po wystąpieniach już w 1967 I sekretarza PZPR Wł. Gomułki rozpoczyna się antysemicka nagonka. W jej wyniku z Polski wyemigrowało ok. 20 tys. osób.

1969 - Ukończenie budynku na pl. Grzybowskim, do którego przeniósł się teatr żydowski i inne świeckie organizacje żydowskie.

1981 - Utworzenie Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej przy Towarzystwie Opieki nad Zabytkami. Głównym terenem działania przez wiele lat był warszawski cmentarz żydowski przy Okopowej.

1982 - Ogrodzenie terenu cmentarza żydowskiego na Pradze dzięki pracy Fundacji Rodziny Nissenbaumów.

1983 - Po 6-letnim kompleksowym remoncie ponownie została otworzona synagoga Nożyków.

1988 - Powstanie z inicjatywy aktorki Gołdy Tencer Fundacji Shalom. Celem jej działania jest ocalenie pamięcie o Żydach Warszawy i Polski; utworzenie Fundacji Ronalda S. Laudera w celu odbudowy żydowskiego życia i tradycji. Jej przedstawicielem w Polsce został rabin M. Schudrich; wzniesienie pomnika w miejscu Umschlagplatzu i Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki 1940-1943.

14 X 1988 - Spotkanie przedstawicieli ZRWM z papieżem Janem Pawłem II.

1989 - Do Polski przyjeżdża i zamieszkuje w Warszawie Naczelny Rabin Polski Pinchas Menachem Joskowicz.

1993 - Po raz pierwszy w historii stosunków chrześcijańsko-żydowskich biskup rzymskokatolicki i rabin Michael Schudrich modlili się razem w synagodze.

1994 - Utworzenie Fundacji Gęsia w celu renowacji żydowskiego cmentarza przy ul. Okopowej; otwarcie szkoły podstawowej Fundacji Ronalda S. Laudera Morasha - Dziedzictwo.

1995 - Odsłonięcie pomnika poświęconego "Żegocie" organizacji Rady Pomocy Żydom działającej w latach 1942-1945.

1996 - Próba podpalenia synagogi Nożyków; powstaje Komitet budowy Muzeum Historii Żydów Polskich, w pobliżu pomnika Bohaterów Getta.

1997 - Restytucja Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie.

1999 - Archiwum Getta Warszawskiego, zwane Archiwum Ringelbluma, zostaje wpisane na światową listę zabytków piśmiennictwa UNESCO ?Memory of the World?.

VI 2000 - Rabinem gminy warszawskiej zostaje Michael Schudrich.

Według opracowania Jana Jagielskiego ?Historia Żydów w Warszawie ? kalendarium? (http://warszawa.jewish.org.pl)



Poprawiony: 19 października 2010
 
© Zabi