Żydzi Warszawy |
Strona 1 z 2 Historia Żydów w Warszawie - kalendariumXI w. - Pierwsze wzmianki o Żydach na Mazowszu. 1237 - Wzmianka o stałym osadnictwie Żydów w Płocku. 1414 - Najstarszy dokument potwierdzający obecność Żydów w Warszawie. Mieszkali na Starym Mieście, między ulicami Wąskim Dunajem i Piekarską. Tu mieli swoją synagogę, a ich cmentarz znajdował się już poza murami miasta, prawdopodobnie w okolicy ul. Bednarskiej. 1483 - Pierwszy pogrom Żydów. Bolesław IV Mazowiecki wypędza ich z miasta 1525 - Książę Janusz Mazowiecki ponownie wypędza Żydów z miasta. 1527 - Po śmierci Janusza, ostatniego księcia mazowieckiego, Mazowsze zostaje włączone do Korony. Król Zygmunt Stary wydaje przywilej "de non tolerandis Judaeis" dla Warszawy i Mazowsza. 1775 - Uchwała sejmu zachęcająca Żydów do osiedlania w całym województwie mazowieckim z wyłączeniem miasta Warszawy. Żydzi osiedlają się na Pradze, w okolicy obecnej ul. Jagiellońskiej. 1775 - Marszałek Koronny Stanisław Lubomirski nakazuje konfiskować Żydom towary oraz burzyć ich domy i sklepy w podwarszawskich jurydykach Nowy Potok i Nowa Jerozolima. 1780 - Szmul Zbytkower uzyskuje zezwolenie na założenie cmentarza żydowskiego na Pradze. 1785 - Usunięcie Żydów z jurydyk Leszno, Pociejów, Tłomackie. 1794 - Żydzi biorą udział w powstaniu kościuszkowskim. Berek Joselewicz tworzy konny pułk składający się żołnierzy żydowskich. 1795 - Po trzecim rozbiorze Polski Prusacy zezwolili Żydom na stałe osiedlanie się w Warszawie. Ludność żydowska liczyła wówczas ok. 6000 osób (ok. 8,6% mieszkańców). 1799 - Zostaje założona warszawska gmina żydowska. 1806 - Gmina warszawska otrzymała zezwolenie na założenie własnego cmentarza za rogatkami Wolskimi, na zachód od okopów miejskich (ob. ul. Okopowa); przy ul. Daniłowiczowskiej powstaje pierwsza synagoga postępowa. 1809 - Dekret o utworzeniu tzw. rewiru żydowskiego w dzielnicy północnej przez wprowadzenie ulic egzymowanych, na których Żydom nie wolno było zamieszkiwać. 1814 - Otwarcie pierwszej drukarni żydowskiej w Warszawie. 1819 - Pierwszym rabinem gminy warszawskiej zostaje Szlomo Zelman Lipszyc (1765-1839). 1820 - Ludność żydowska Warszawy liczyła ok. 22 000 osób (ok. 22% mieszkańców); pierwsze trzy rządowe szkoły elementarne dla dzieci żydowskich. 1826 - W Warszawie osiedla się Icchak Meir Alter (1789-1866), od 1859 r. cadyk w Górze Kalwarii; powstaje rządowa Szkoła Rabinów, kierowana do 1852 r. przez Antoniego Eisenbauma, następnie przez Jakuba Tugendholda do zamknięcia w 1862 r. 1827 - Księgarz Jan Glucksberg (1784-1859) wydał "Przewodnik po Warszawie". 1830 - Żydzi warszawscy biorą udział w powstaniu listopadowym w szeregach Gwardii Narodowej, tworząc Gwardię Miejską Starozakonnych. 1841 - Matias Rosen (1807-1865), bankier, zostaje przewodniczącym Dozoru Bóżniczego (Gminy Żydowskiej). 1856 - Ludność żydowska Warszawy liczyła 41 000 osób (26,3% mieszkańców); naczelnym rabinem gminy warszawskiej zostaje rabin krakowski Ber Meisels (1798-1870). 1858 - Księgarz Samuel Orgelbrand (1810-1868) rozpoczął wydawanie w 28 tomach pierwszej polskiej encyklopedii. 1861 - Żydzi biorą udział w demonstracjach patriotycznych przed powstaniem styczniowym. Michał Landy (1844-1861) ginie od kul w demonstracji na pl. Zamkowym, podnosząc padający krzyż.1862 - Rozpoczyna się wydawanie hebrajskiego czasopisma "Ha-Cefira" (Jutrzenka), założonego przez Chaima Zeliga Słonimskiego (1810-1904); zostają zniesione wszelkie ograniczenia prawne w stosunku do ludności żydowskiej w Królestwie Polskim. 1863 - Udział Żydów w powstaniu styczniowym. Henryk Wohl (1836-1907) pełnił funkcję dyrektora Wydziału Skarbu przy Rządzie Narodowym. 1871 - Prezesem gminy warszawskiej został znany lekarz Ludwik Natanson. 1876 - Z funduszy rodzin Bersonów i Baumanów wybudowano szpital dla dzieci żydowskich. 1878 - Została wybudowana Wielka Synagoga na Tłomackiem, zwana postępową, dzieło Leandra Marconiego. 1879 - Otwarto Warsztaty dla Nauki Rzemiosł Warszawskiej Gminy Starozakonnych - pierwsza żydowska szkoła zawodowa w Królestwie Polskim. 1881 - W grudniu miał miejsce pogrom ludności żydowskiej w Warszawie. 1887 - Ludność żydowska Warszawy liczyła 150 000 osób (34,3% mieszkańców). 1895 - Utworzenie szkoły mechaniczno-technicznej przez Hipolita Wawelberga (1844-1901) i jego szwagra Stanisława Rotwanda. 1902 - Wybudowanie nowego szpitala żydowskiego na 1174 łóżek przy ul. Dworskiej. 1905 - Utworzenie Muzeum Żydowskiego ze zbiorów judaików Mathiasa Bersona. 1906 - W Warszawie odbywa się pierwsza konferencja syjonistów z zaboru rosyjskiego; w zamachu na podkomisarza policji carskiej zginął członek Organizacji Bojowej PPS Baruch Szulman (1885-1906). 1908 - Ukazuje się pierwszy numer "Hajnt" (Dzisiaj) dziennika w języku jidisz. 1910 - Ukazuje się pierwszy numer "Der Moment" (Chwila) dziennika w języku jidisz. 1912 - Towarzystwo "Pomoc dla Sierot" wybudowało przy ul. Krochmalnej dom dla ok. 100 sierot, którego kierownikiem został Janusz Korczak. 1914 - Ludność żydowska Warszawy liczyła 337 000 Żydów (38,1% mieszkańców). 1915 - W Warszawie powstaje sportowy klub Makabi; umiera wybitny pisarz, klasyk literatury jidisz Icchak Lejb Perec (1852-1915). 1917 - W Warszawie odbywa się pierwsza krajowa konferencja partii Mizrachi (syjonistów ortodoksów). 1921 - Ludność żydowska Warszawy liczyła 310 322 Żydów (33,1% mieszkańców). 1923 - Ukazuje się pierwszy numer "Naszego Przeglądu", największego dziennika żydowskiego w języku polskim. Wydawano 13 czasopism w języku żydowskim, 7 w języku polskim, 11 w hebrajskim. 1925 - Umiera w Warszawie "matka teatru żydowskiego" Ester Rachel Kamińska. W Warszawie działało 9 teatrów żydowskich. 1927 - Powstaje Żydowski PEN-Club; zmarł Feliks Perl, współzałożyciel PPS, redaktor "Robotnika". 1928 - Utworzono Instytut Nauk Judaistycznych, kierowany przez Majera Bałabana, i Mojżesza Schorra.1929 - Powstaje Zrzeszenie Pisarzy i Dziennikarzy Żydowskich. Jego członkami byli: laureat Nagrody Nobla Isaac Bashevis Singer, Szalom Asz, Matatiahu Szoham. 1931 - Ludność żydowska Warszawy liczyła 352 659 osób (30,1% mieszkańców). 1936 - Wybudowano przy ul. Tłomackie gmach Biblioteki Judaistycznej, w którym znalazł swą siedzibę Instytut Nauk Judaistycznych. 1937 - Powołano komisaryczny zarząd gminy żydowskiej z przewodniczącym Maurycym Mayzelem. 1 IX 1939 - Wybuch drugiej wojny światowej. 12-13 IX 1939 - W żydowski Nowy Rok wyjątkowo ciężkie bombardowania dzielnicy żydowskiej. 23 IX 1939 - Stefan Starzyński, prezydent Warszawy, mianował Adama Czerniakowa prezesem Gminy Żydowskiej. 23 X 1939 - Powołanie Judenratu z Adamem Czerniakowym jako przewodniczącym. 26 X 1939 - Rozporządzenie władz niemieckich o przymusie nieodpłatnej pracy ludności żydowskiej. 28 X 1939 - Według przeprowadzonego spisu w Warszawie mieszkało 359 827 Żydów. 1 XII 1939 - Nakaz noszenia na prawym ramieniu opasek z gwiazdą Dawida. 22-29 III 1940 - W czasie świąt wielkanocnych rabowanie sklepów i bicie Żydów. 29 V 1940 - Utworzenie Żydowskiej Samopomocy Społecznej. 15 XI 1940 - Zamknięcie dzielnicy żydowskiej 3-metrowymi murami. Uwięziono ok. 350 000 osób na 307 ha. 18 IX 1941 - Zmniejszenie obszaru getta. 14 X 1941 - Rozporządzenie władz niemieckich o karaniu śmiercią Żydów, którzy bez upoważnienia opuszczą wyznaczoną dzielnicę. 16 II 1942 - Drewniany most nad ul. Chłodną przeznaczony dla ruchu pieszego między "małym" a "dużym" gettem. 22 VII 1942 - Rozpoczęcie z terenu Umschlagplatzu (ul. Stawki) deportacji do ośrodka zagłady w Treblince. 23 VII 1942 - Adam Czerniakow, przewodniczący Judenratu, popełnia samobójstwo 6 VIII 1942 - Do ośrodka zagłady wysłano domy sierot z getta, w tym także Janusza Korczaka i jego podopiecznych. 12 VIII 1942 - Zlikwidowano "małe" getto. Pozostałe osoby przesiedlono na teren "dużego" getta. 16 VIII 1942 - Wydano ok. 35 000 kart pozwalających na prace w getcie i uratowanie przed deportacją. 15 IX 1942 - Niemcy zakończyli akcję deportacyjną. Wywieziono ok. 300 000 osób. W szczątkowym getcie pozostało ok. 60 000 osób, z tego ponad 20 000 nielegalnie. X 1942 - Tworzy się w getcie Żydowski Komitet Narodowy. XII 1942 - Utworzenie Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i jej sztabu z Mordechajem Anielewiczem jako komendantem. XII 1942 - Przy Delegaturze Rządu konstytuuje się Rada Pomocy Żydom "Żegota", w skład której wchodzą przedstawiciele polskich organizacji politycznych i mandatariusze stronnictw żydowskich. 18 I 1943 - Niemcy podejmują nową akcję wysiedleńczą. Zorganizowane grupy ŻOB stawiają zbrojny opór i Niemcy przerywają wysiedlanie. 19 IV 1943 - Wkraczające oddziały niemieckie zostają zaatakowane przez żydowskich bojowców. Wybucha powstanie. 8 V 1943 - Niemcy zdobywają bunkier ŻOB na ul. Miłej 18. Komendant Mordechaj Anielewicz z grupą bojowców popełnia samobójstwo. 10 V 1943 - Kanałami wychodzi z getta grupa 30 bojowców ŻOB. 16 V 1943 - Generał Jürgen Stroop własnoręcznie wysadza Wielką Synagogę jako znak swego zwycięstwa nad walczącymi w getcie Żydami. 23 VII 1943 - Niemcy na ul. Gęsiej zakładają obóz koncentracyjny z więźniami z Auschwitz do prac porządkujących na terenie getta. 3 XI 1943 - W akcji Erntefest Niemcy mordują więźniów obozów pracy w Trawnikach, Poniatowej i na Majdanku w większości pochodzących z getta warszawskiego wywiezionych tam po powstaniu. VIII-IX 1944 - Wielu spośród ponad 10 tys. ukrywających się po "aryjskiej stronie" Żydów bierze udział w walkach powstania warszawskiego. IX 1944/1945 - W wyzwolonej Pradze na ul. Jagiellońskiej i Targowej działa Komitet Żydowski, do którego ściągają ocaleni Żydzi. X-17 I 1945 - Grupy Żydów ukrywają się w ruinach miasta do wkroczenia wojsk radzieckich i polskich. 21 VII 1945 - Zostaje otwarta synagoga przy ul. Jagiellońskiej, zburzona w 1961 r. IX 1945 - Zabezpieczona prowizorycznie synagoga Nożyków staje się znów miejscem modłów. 1 I 1946 - Ludność żydowska Warszawy liczyła 18 tysięcy osób. 1946 - W miejscu bunkra ŻOB - Miła 18 wzniesiono pomnik; w ruinach getta przy ul. Zamenhofa zostaje wzniesiony pomnik upamiętniający Żydów poległych w czasie II wojny światowej; w ruinach przy ul. Nowolipki wydobyto pierwszą część Archiwum Ringelbluma. 1947 - Do Warszawy z Łodzi przenoszą się centralne władze organizacji żydowskich; do odbudowanego budynku przedwojennej Biblioteki Judaistycznej przenosi się z Łodzi Centralna Żydowska Komisja Historyczna, następnie przekształcona w maju 1947 r. w Żydowski Instytut Historyczny. 1948 - Powstaje Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w PRL z siedzibą przy ul. Twardej 6; odsłonięcie pomnika Bohaterów Getta Warszawskiego. 1950 - Wydobycie drugiej części Archiwum Ringelbluma, ukrytej w dwóch bańkach na mleko. X 1950 - Powstanie Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów (TSKŻ) w Polsce. 1955 - Państwowy Teatr Żydowski kierowany przez Idę Kamińską przenosi się do Warszawy z siedzibą na pl. Zwycięstwa. 1966 - W Warszawie w TSKŻ jest zarejestrowanych 6200 osób. 1968 - Po wystąpieniach już w 1967 I sekretarza PZPR Wł. Gomułki rozpoczyna się antysemicka nagonka. W jej wyniku z Polski wyemigrowało ok. 20 tys. osób. 1969 - Ukończenie budynku na pl. Grzybowskim, do którego przeniósł się teatr żydowski i inne świeckie organizacje żydowskie. 1981 - Utworzenie Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej przy Towarzystwie Opieki nad Zabytkami. Głównym terenem działania przez wiele lat był warszawski cmentarz żydowski przy Okopowej. 1982 - Ogrodzenie terenu cmentarza żydowskiego na Pradze dzięki pracy Fundacji Rodziny Nissenbaumów. 1983 - Po 6-letnim kompleksowym remoncie ponownie została otworzona synagoga Nożyków. 1988 - Powstanie z inicjatywy aktorki Gołdy Tencer Fundacji Shalom. Celem jej działania jest ocalenie pamięcie o Żydach Warszawy i Polski; utworzenie Fundacji Ronalda S. Laudera w celu odbudowy żydowskiego życia i tradycji. Jej przedstawicielem w Polsce został rabin M. Schudrich; wzniesienie pomnika w miejscu Umschlagplatzu i Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki 1940-1943. 14 X 1988 - Spotkanie przedstawicieli ZRWM z papieżem Janem Pawłem II. 1989 - Do Polski przyjeżdża i zamieszkuje w Warszawie Naczelny Rabin Polski Pinchas Menachem Joskowicz. 1993 - Po raz pierwszy w historii stosunków chrześcijańsko-żydowskich biskup rzymskokatolicki i rabin Michael Schudrich modlili się razem w synagodze. 1994 - Utworzenie Fundacji Gęsia w celu renowacji żydowskiego cmentarza przy ul. Okopowej; otwarcie szkoły podstawowej Fundacji Ronalda S. Laudera Morasha - Dziedzictwo. 1995 - Odsłonięcie pomnika poświęconego "Żegocie" organizacji Rady Pomocy Żydom działającej w latach 1942-1945. 1996 - Próba podpalenia synagogi Nożyków; powstaje Komitet budowy Muzeum Historii Żydów Polskich, w pobliżu pomnika Bohaterów Getta. 1997 - Restytucja Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie. 1999 - Archiwum Getta Warszawskiego, zwane Archiwum Ringelbluma, zostaje wpisane na światową listę zabytków piśmiennictwa UNESCO ?Memory of the World?. VI 2000 - Rabinem gminy warszawskiej zostaje Michael Schudrich.
Według opracowania Jana Jagielskiego ?Historia Żydów w Warszawie ? kalendarium? (http://warszawa.jewish.org.pl) |
||||
Poprawiony: 19 października 2010 |